Kościół kontra Państwo – Millenium kontra Tysiąclecie

Od 14 maja 2016 roku (Noc Muzeów) w Muzeum Miejskim w Wadowicach prezentowana będzie wystawa czasowa pt. ”1956 – 1966. Millenium kontra Tysiąclecie”. Ekspozycja przedstawiająca jak na rodzimym – wadowickim gruncie wyglądał konflikt wokół obchodów kościelnych Sacrum Poloniae Millennium i świeckich Tysiąclecia Państwa Polskiego.

Obchody święta 22 lipca 1966

Uroczystości z okazji 22 lipca na Placu Armii Czerwonej, 1966 rok (zbiory Wadowickiej Biblioteki Publicznej)

Spór między Kościołem a Państwem o ”rząd dusz w narodzie”, jak o konflikcie wyraził się jeden z najbliższych współpracowników Władysława Gomułki, Zenon Kliszko, rozgrywał się przede wszystkim na stopniu centralnym. Znana jest historia Ślubów Jasnogórskich Narodu Polskiego, Wielkiej Nowenny przed Millenium Chrztu czy uroczystości roku 1966 i peregrynacji obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej a po aresztowaniu jasnogórskiego wizerunku samych tylko jego ram. Także odpowiedź władz na obchody kościelne jest dobrze udokumentowana i często przypominana w telewizji i radio. Szkoły ”tysiąclatki”, defilada 22 lipca 1966 roku na Placu Zwycięstwa w Warszawie czy wystąpienia I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki, które swym ostrzem wymierzone były w Kościół i prymasa Wyszyńskiego, którego nazywał ”ograniczonym i wyzbytym z narodowego poczucia państwowości”.

Mało jednak wiemy o konflikcie wokół obchodów tysiąclecia w Wadowicach i powiecie wadowickim. Choć ZOMO nie rozpędzało tutaj procesji jak w Krakowie a 22 lipca na wadowickim Placu Armii Czerwonej nikt z partyjnych dygnitarzy nie atakował wprost tutejszego proboszcza nie zmienia to jednak faktu, że także w Wadowicach w latach 1956 – 1966 mieliśmy do czynienia z konfliktem na linii Państwo – Kościół.

Wszystkie uroczystości jakie miały miejsce w latach 1956 – 1966 na Jasnej Górze obchodzone były także w parafii wadowickiej i miały swoją wyjątkową oprawę. Mszom świętym i nabożeństwom towarzyszyły procesje z feretronami i sztandarami oraz bicie w dzwony (3 maja 1966 roku dzwony biły przez pół godziny). Każdorazowa procesja wymagała oczywiście zgody władz, które wszelkimi dostępnymi sposobami starały się zakłócić milenijne obchody. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej odmawiając zgody na procesję w dniu 5 maja 1957 roku (początek Wielkiej Nowenny przez Millenium Chrztu) powoływało się w korespondencji z ks. prałatem Leonardem Prochownikiem (zm. 1963 rok) nawet na tak absurdalny argument, że ”urządzenie takiej procesji nie jest tradycyjne i nie wiąże się ściśle z wykonywaniem kultu religijnego”. Innym razem problemem był brak opłaty pocztowej na korespondencji!

Z największą jednak akcją propagandową władz wymierzoną w kościelne obchody Millenium wadowicki proboszcz – wówczas ks. dr Edward Zacher, zmierzyć się musiał w lutym 1968 roku, kiedy do parafii dotarły peregrynujące po archidiecezji krakowskiej ramy obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Kontrpropozycją dla biorących udział w uroczystościach Doby Nawiedzenia (17 – 18 lutego), przede wszystkim młodzieży, były organizowane w tych dniach ”studniówki”, wyjazdy dla dzieci i młodzieży, specjalne seanse filmowe, zabawy taneczne a nawet spotkanie z aktorami serialu ”Czterej pancerni i pies”! Zaangażowanych w uroczystości straszono usunięciem z pracy czy szkoły, szykanowano osoby, które w oknach domów wystawiały obraz Matki Boskiej i paliły świece. Samego proboszcza ”życzliwi” ostrzegali przed problemami z dostawą prądu w dniach peregrynacji. Stąd podczas Doby Nawiedzenia prąd czerpano więc ze specjalnie sprowadzonych na tą okazję akumulatorów! Uroczystości władzom nie udało się więc ostatecznie zakłócić.

ks. dr Edward Zacher, proboszcz w latach 1963 – 1987 (od 1984 proboszcz honorowy) (Archiwum Parafii pw. Ofiarowania NMP w Wadowicach)

Program nawiedzenia ram obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej w dekanacie wadowickim, 11 lutego – 5 marca 1968 roku (Archiwum Parafii pw. Ofiarowania NMP w Wadowicach)

Odpowiedzią na kościelne obchody Millenium był nie tylko bogaty program uroczystości samego roku 1966 ale także poprzedzających go lat 1958 – 1965. Dziesiątki wydarzeń kulturalnych i sportowych, odczytów, konkursów, spartakiad czy zlotów odbywało się pod hasłem ”Tysiąclecia Państwa Polskiego”. Do tysiąclecia starano się nawiązać przy każdej możliwej okazji – począwszy od akcji sadzenia pomidorów i drzewek po ”czyny społeczne”, m.in. remonty dróg wiejskich i porządkowanie miasta.

Uroczysta sesja Powiatowej Rady Narodowej w Wadowicach w dniu 22 lipca 1966 roku (zbiory Wadowickiej Biblioteki Publicznej)

”Czyn społeczny” wadowickiej młodzieży na Tysiąclecie Państwa Polskiego, lato 1966 roku (zbiory Wadowickiej Biblioteki Publicznej)

Widomym znakiem tysiąclecia miały być szkoły ”tysiąclatki”, do budowy których wezwał Gomułka we wrześniu 1958 roku. W powiecie wadowickim w latach 1962 – 1965 oddano do użytku kilka takich ”szkół – pomników Tysiąclecia”, w tym wadowicką ”Czwórkę”.

Szkoła 1000 lecia w Swinnej Porębie          szkoła pomnik 1000 lecia w Izdebniku 1964

”Tysiąclatki” w Świnnej Porębie i Izdebniku (zbiory Wadowickiej Biblioteki Publicznej)

Jednym z elementów obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego w Wadowicach miał być uroczyście obchodzony jubileusz 100-lecia gimnazjum i liceum oraz związany z nim Zjazd Wychowanków wszystkich roczników zaplanowany na 2 lipca 1966 roku. Przygotowania zakrojone były na szeroką skalę i gdy wszystko było już gotowe – Zjazd w ostatniej chwili odwołano! Komitet Organizacyjny, na czele którego stał Zygmunt Czapik, starał się w przekonujący sposób uargumentować tą decyzję, m.in. niemożnością udziału w uroczystościach młodzieży ze względu na okres wakacyjny, niedostatecznym przygotowanie szkoły do uroczystości oraz zgłaszaną przez absolwentów szkoły zbyt wysoką opłatą za udział w Zjeździe (sic!). Przyczyna była jednak zupełnie inna. Na Zjazd zaproszono – chcąc nie chcąc – absolwenta gimnazjum z 1938 roku a w 1966 roku metropolitę krakowskiego, abp. Karola Wojtyłę, który, wbrew założeniom organizatorów, że nie będzie miał czasu na udział w uroczystościach, potwierdził swoje przybycie. Obawiano się, że jubileusz przyjmie niewłaściwy, religijny na poły charakter (istotnie 2 lipca odprawiona została w kościele parafialnym uroczysta msza święta) i przełożono Zjazd na wrzesień.

zaproszenie na zjazd wychowankó 2 lipca 1966

Zaproszenie na Zjazd Wychowanków, 2 lipca 1966 roku (Archiwum ZSO w Wadowicach)

inf. o przełożeniu zjazdu z 30 czerwca 1966

Telegram odwołujący Zjazd, 30 czerwca 1966 roku (Archiwum ZSO w Wadowicach)

W czerwcu 1966 roku Liceum Ogólnokształcące otrzymało nowego patrona – poetę, pisarza i mecenasa sztuki z Gorzenia, Emila Zegadłowicza. Inicjatywa została podjęta przez Podstawową Organizację Partyjną PZPR w LO a jej sekretarz Tadeusz Śmieszek dowodził, że autor „Powsinóg Beskidzkich” i „Zmór” był pisarzem radykalnie lewicowym. Na zdjęciu dyrektor liceum Kazimierz Foryś, odbiera sztandar szkoły z rąk przewodniczącego Komitetu Rodzicielskiego (Archiwum ZSO w Wadowicach).

Wmurowanie aktu erekcyjnego pod pomnik Emila Zegadłowicza, 24 września 1966 roku (Archiwum ZSO w Wadowicach)

Wśród argumentów Komitet wymienił także ten, że szkoła otrzymała nowego patrona – Emila Zegadłowicza i nie uda się na 2 lipca przygotować do uroczystego odsłonięcia popiersia poety przy budynku szkoły. Nota bene akt erekcyjny pod budowę pomnika wmurowano dopiero 24 września – w dniu, w którym miał odbyć się przeniesiony z lipca Zjazd. ”Miał się odbyć” ponieważ znów (i tym razem ostatecznie) go odwołano, argumentując tą decyzję małą liczbą chętnych. Niewątpliwie nie było zbiegiem okoliczności, że chęć udziału w Zjeździe w terminie wrześniowym ponownie zgłosił metropolita krakowski… .

Pismo Arcybiskupa Karola Wojtyły do Komitetu Organizacyjnego

List metropolity krakowskiego abp. Karola Wojtyły do Komitetu Organizacyjnego, 9 lipca 1966 roku (Archiwum ZSO w Wadowicach)

Wystawa prezentująca kulisy konfliktu wokół obchodów tysiąclecia w Wadowicach będzie czynna do 31 maja.

Podziel się:

// Inne artykuły

Działalność Muzeum Miejskiego w 2022 r.

Pobierz w PDF download a PDF file Author: Karolina Krzeszowska Muzeum Miejskie w Wadowicach The Town Museum in Wadowice e-mail: muzeum@wck.wadowice.pl Abstract Activities of the Town Museum in Wadowice in 2022 The author of

Publikacje za rok 2022

Pobierz w PDF download a PDF file Author: Marcin Witkowski Muzeum Miejskie w Wadowicach The Town Museum in Wadowice  ORCID: click here e-mail: wadoviana@wck.wadowice.pl Abstract: Publications for 2022 List of publications on Wadowice